Jesziwa Lubelska

 

Jesziwat Chachmej Lublin (Uczelnia Mędrców Lublina) powstała z inicjatywy Jehudy Meira ben Jaakow Szimszon Szapiro (1887–1933).
Zgłoszony przez niego podczas Światowego Kongresu Agudat Jisrael w Wiedniu w 1923 r. projekt utworzenia nowoczesnej, wyższej uczelni talmudycznej został zaakceptowany, a na miejsce realizacji wybrano Lublin – jako miasto słynące od XVI w. ze znakomitej jesziwy, drukarni hebrajskich i zjazdów Waad Arba Aracot. Jeszcze pod koniec 1923 r. utworzono w Lublinie Komitet Budowy Wyższej Uczelni Religijnej. Bogaty Żyd lubelski Szmul Ajchenbaum podarował Komitetowi plac o powierzchni 1,2 ha, u zbiegu ulic Unickiej i Lubartowskiej (obecny adres: ul. Lubartowska 85), z przeznaczeniem pod budowę Uczelni. W dniach 22–28 maja 1924 r. odbyły się uroczystości położenia kamienia węgielnego, w których uczestniczyło około 20 tysięcy osób, w tym kilkudziesięciu rabinów z różnych krajów i przedstawiciele władz państwowych.

Większość środków finansowych na budowę Uczelni, a później także na jej utrzymanie, pochodziła od ofiarodawców. W latach 1924–1926 Meir Szapiro kwestował na rzecz Jesziwy w krajach europejskich oraz w USA i Kanadzie, następnie w latach 1927–1930 w Polsce, jednocześnie konsultując z rabinami ortodoksyjnymi program nauczania. Oprócz środków finansowych dobroczyńcy ofiarowali wiele druków i manuskryptów do biblioteki Jesziwy. Koszt inwestycji wyniósł 1,5 mln złotych (w tym konieczna pożyczka 360 tys. zł z banku państwowego). Stroną administracyjno-gospodarczą zajmowała się Rada Administracyjna. Uroczystości otwarcia Jesziwy odbyły się w dniach 24–25 czerwca 1930 r. Poza tysiącami miejscowych Żydów, przybyło spoza Lublina i z zagranicy około 10 tys. osób, w tym liczni rabini, cadycy i przedstawiciele administracji państwowej. Meir Szapiro objął funkcję rektora Jesziwy. Poza przychylnym środowiskiem ortodoksów, Jesziwa na każdym etapie funkcjonowania miała licznych oponentów w kręgach antysemickich oraz żydowskich partii ludowych, robotniczych i syjonistycznych.

Gmach zaprojektowany w stylu eklektycznym przez architekta Agenora Smoluchowskiego zachował się niemal bez zmian. Najciekawsza jest frontowa (zachodnia) elewacja budynku – 6-kondygnacyjna, 15-osiowa, z wydatnym środkowym ryzalitem i dwukondygnacyjnym portykiem wspierającym obszerny balkon. Wnętrze budynku ma kubaturę 18310 m3. Pierwsze dwie kondygnacje (suterena i wysoki parter) mieściły kotłownię, magazyny i spiżarnie, pralnię z suszarnią, łaźnię z natryskami i mykwą, piekarnię mechaniczną, dwie kuchnie (mięsną i mleczną) i jadalnię; na drugiej kondygnacji były ponadto: kancelaria i biura, dwie czytelnie i sala z modelem Świątyni Jerozolimskiej. Na trzeciej kondygnacji znajdowały się: biblioteka, sala konferencyjna, mieszkanie rektora i pokoje gościnne. Południową część zajmowała aula wykładowa będąca jednocześnie bóżnicą Uczelni. Kondygnacja czwarta o raz wyższe przeznaczone były na internat dla studiujących. Przed budynkiem znajdował się skwer (zachowany) a za budynkiem rozciągał się obszerny ogród z alejkami i ławkami, sukcesywnie obsadzany drzewami (obecnie zabudowany).

 

Stroną dydaktyczną zajmowała się Rada Pedagogiczna, na czele której stało Kierownictwo Duchowe i Naukowe złożone z siedmiu rabinów. Kandydaci na studia musieli wykazać się pamięciową znajomością 400 stron Talmudu. Dla najmłodszych kandydatów Uczelnia prowadziła kurs przygotowawczy (zwany Mechina). Studenci podzieleni byli na dwie grupy wiekowe: młodszą (14–17 lat) i starszą (powyżej 17 lat). Studia trwały cztery lata. Językiem wykładowym był hebrajski. Program obejmował wyłącznie treści religijne – studium Talmudu, jego kodyfikacji i komentarzy. Podstawą codziennej nauki było pamięciowe opanowanie tekstu bieżącej karty dziennej Talmudu (daf jomi) a następnie przestudiowanie odnoszących się do tego tekstu komentarzy uczonych z okresu średniowiecza i nowożytnego. Dzienny plan zajęć obejmował czas od godz. 5.30 do kolacji i podzielony był na naukę samodzielną i wspólne wykłady, z przerwami na trzy modlitwy, trzy posiłki i spacer w ogrodzie. Cztery razy w tygodniu rektor wygłaszał 3-godzinny wykład prezentujący metodę interpretacji kwestii talmudycznych. Pod koniec semestru każdy student egzaminowany był przez rektora z opanowanej wiedzy. Zdolniejsi studenci zdobywali dodatkową wiedzę umożliwiającą im pełnienie funkcji rabina.

W lutym 1934 r. pierwszych pięćdziesięciu absolwentów Jesziwy otrzymało dyplomy. Nie doczekał tej chwili Meir Szapiro, który zmarł nagle 27 października 1933 r. w wieku 46 lat. Jego następcą został lubelski cadyk Szlomo Ajger a po nim jeszcze czterech rabinów. Do 1935 r. w Jesziwie uczyło się jednocześnie od 150 do 250 studentów. Od 1936 r., w związku z powiększeniem liczby miejsc w internacie, liczba studentów wzrosła do około 350. W sumie, w całym 9-letnim okresie funkcjonowania Jesziwy studiowało tam ponad 600 osób.

Podczas II wojny światowej Niemcy przeznaczyli budynek Jesziwy na posterunek żandarmerii wojskowej a następnie na szpital wojskowy. Wyposażenie Uczelni rozgrabiono bądź zniszczono (w tym około 35 tys. woluminów książek i czasopism). Po wojnie posesję po Jesziwie przejęło państwo i przekazało nowopowstałemu Uniwersytetowi Marii Curie-Skłodowskiej. W 1950 r. budynek przejęła Akademia Medyczna. W 2003 r. (na mocy wydanej w 1997 r. Ustawy o stosunku państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w RP) posesja przekazana została Gminie Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie. Od tego czasu obiekt jest sukcesywnie remontowany i służy społeczności żydowskiej nie tylko z Lublina.

Andrzej Trzciński

Podstawowa literatura:
H. Seidman, Szlakiem nauki talmudycznej. Wiedza judaistyczna a wyższa uczelnia talmudyczna w Lublinie, Warszawa 1934.
D. A. Mandelbaum, Jesziwat Chachmej Lublin. Ha-jesziwa u-mejaseda MHR’’M Szpira zc’’l, t. 1-2, Bne-Brak 1994.
K. Zieliński, N. Zielińska, Jeszywas Chachmej Lublin. Uczelnia Mędrców Lublina, Lublin 2003.
A. Trzciński, Yeshivat Chachmei Lublin, transl. Monika Adamczyk-Garbowska, Lublin [2006].