Prawa i przywileje, dotyczące cmentarza, potwierdzane były w XVII i XVIII w. przez kolejnych starostów, wojewodów i królów. Pojawia się tam stale podobna formuła: „okopisko jako było ograniczone i obmurowane przy dawnym pozwoleniu w pokoju cale zostawuje”.

Mimo państwowego nakazu administracyjnego z 1792 r. o przeniesieniu cmentarzy poza granice miast, udało się gminie lubelskiej utrzymać pochówki na starym kirkucie aż do 1830 r. (rok wcześniej założony został nowy cmentarz żydowski poza miastem). W swym ostatecznym kształcie z początku XVII w., jaki przetrwał do czasów obecnych, stary cmentarz ma plan nieregularnego wieloboku o powierzchni 2,5 ha. Na jego południowo-wschodnim skraju znajdowały się budynki służące jako dom przedpogrzebowy i stróżówka (niezachowane, będące w ruinie już na początku XX w.).

Cmentarz dewastowany był w przeszłości wielokrotnie. W XIX w. stacjonujący w graniczących z cmentarzem poklasztornych zabudowaniach żołnierze rosyjscy wyrywali na opał drewniane macewy i niszczyli kamienne. Największych zniszczeń dokonano w okresie II wojny światowej. Nagrobki Niemcy wykorzystali do utwardzania dróg i placów, a pod koniec wojny na wzgórzu cmentarnym urządzili stanowiska artyleryjskie, po czym do dziś widoczne są linie okopów i leje po bombach. W okresie okupacji cmentarz był też miejscem egzekucji ludności żydowskiej i chrześcijańskiej.

Spośród tysięcy nagrobków pozostało (w różnym stopniu uszkodzonych) ponad dwieście: 12 z XVI w., ponad 60 z XVII w., ponad 80 z XVIII w. i ponad 70 z XIX w. Znajdują się one w dwu skupiskach w północnej oraz środkowej części cmentarza, pozostały obszar jest zupełnie pozbawiony nagrobków. Macewy te reprezentują przemiany kształtu, zdobnictwa, liternictwa oraz treści i formy inskrypcji z okresu ponad 300 lat (łącznie z macewami wtórymi). Oprócz najstarszej z zachowanych in situ macew w obecnych granicach Polski (na grobie Jaakowa Kopelmana ben Jehuda ha-Lewi, zm. w 1541 r.), przetrwały nagrobki wielu koryfeuszy lubelskiej gminy, m. in. Szaloma Szachny ben Josef (zm. w 1558 r.), Szlomy ben Jechiel Luria (zwany Maharszal, zm. w 1573 r.), Awrahama ben Chajim Heilpern (zm. w 1762 r.), Jaakowa Jicchaka ben Eliezer ha-Lewi Horowic (zm. w 1815 r.). Cmentarz ma również duże walory krajobrazowe, ze względu na ukształtowanie terenu i jako punkt widokowy. Ponadto jest ostoją ptaków i chronionych roślin.

Andrzej Trzciński

Podstawowa literatura:
Sz. B. Nisenbaum, Le-korot ha-Jehudim be-Lublin, Lublin 1889.
A. Trzciński, J. P. Woronczak, Nagrobki z XVI wieku na starym cmentarzu żydowskim w Lublinie przy ulicy Siennej, [w:] Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej Lublina, red. T. Radzik, t. II, Lublin 1998, s. 41-64.
A. Trzciński, M. Wodziński, Nagrobki z XVII wieku na starym cmentarzu żydowskim w Lublinie przy ulicy Siennej, [w:] tamże, s. 65-113.